Hapishane edebiyatı ve Kürtçe

Duvarların ardından Kürt edebiyatı

Hapishane edebiyatı ya da diğer adıyla tutsak edebiyatı, tutukluluk koşulları neticesinde ortaya çıkmış röportaj, mektup, yaşam öyküsü, metin ve şiirleri tanımlamamak için kulanılan bir kavram. (1) Yine buna benzer mekan ve yaşanmışlık itibariyle dillerüstü bir niteliğe sahip Exilliteratur ve Holocoustliteratur kavramları var. İlki daha çok İkinci Dünya Savaşı esnasında faşist rejimden kaçanların yazdıklarını diğeri ise kalanların çektiği acıları anlatan metinleri tanımlar. ‘Hapishane edebiyatı’ da kavram olarak bazıları için kulağa hoş gelmese de üzerine araştırmalar yapılmış bir alan yani edebiyatın lügatında var olan bir kavramdan söz ediyoruz.
Günümüz hapishane sistemi, modern dönem imalatı olduğu için özgürlüğünden yoksun kalınmış koşullar denilince sadece hapishaneler düşünülmemeli, zira eski çağlarda esir ve köleler sahibinin metası sayılıyordu.
Burada Don Kişot’un yazarı Miguel de Cervantes’in, deniz seyahati esnasında korsanlar tarafından kaçırılıp Cezayir’de 5 yıl köle olarak alıkonulduğunu hatırlatmakta fayda var.
28 yaşında ölüm cezasına çarptırılan Fyodor Dostoyevski ise ‘Küçük Kahraman’ adındaki öykü kitabını hapishanede kaleme almıştı. O vakite kadar tüm kitaplarını İngilizce kaleme alan Kenyalı yazara Ngũgĩ wa Thiong’o (*), Kikuyu dilindeki ilk romanını hapisteyken tuvalet kağıtlarına yazmıştı.
Yine Afrika kıtasından olan Nijeryalı yazar, televizyon yapımcısı ve insan hakları aktivisti Ken Saro-Wiwa idam edilmeden önce Alternatif Nobel olarak da bilinen Right Livelihood Award Ödülü’ne (1994) layık görülmüştü.
Almanya’nın sol gazetelerinden biri olan Junge Welt’de köşe yazarlığı da yapan ve 36 yıldan bu yana ABD’de hapiste olan Mumia Abu-Jamal, hapishane edebiyatının en kıdemli yazarlarından biri. Tutsaklık ve edebiyata ilişkin dünyaca bilinen bu tür örnekleri çoğaltmak mümkün. Beyaz Batılı yazarlar için hapishaneler, totaliter rejimler döneminden kalma nostaljik mekanlar iken, onlar kadar şanslı olmayan yazarlar için durum o kadar romantik değil.

Birîna Reş hapishanede yazıldı
Kürtlerde ise savaş, sürgün ve hapis hayatının iç içe geçmişliği, kesişimleri ve bunu hala yaşıyor olmaları onları kısmen de olsa diğer örneklerinden ayırıyor. Kürtler arasında (Türkiye sınırları içerisinde ve Kürtçe) hapishanede yazılan ilk eser Musa Anter’in Kürtçe ve Türkçe kaleme aldığı Birîna Reş/Kara Yara adlı piyesi. Zira kendisi bu kitabında şöyle sesleniyordu: “Aziz okurlarım, bu eseri 1959’da İstanbul Harbiyesinde 38 No’lu hücrede tutuklu iken yazdım.”(2)
Birîna Reş kitabı için ‘kutsal bir yere sahip’(3) diyen Mehmed Uzun’un tutuklandığını yazı işleri müdürü olduğu dergi ise şöyle duyuruyordu okuyucularına: ‘Rızgari’nin birinci sayısı çıktığı gün yani 21 Mart 1976’da, dergi matbaada iken yasaklama kararı verilerek toplatıldı. Bu nedenle yazı işleri müdürü Mehmed Uzun da o gün tutuklandı.’(4)
Ömrünün hatırı sayılır bir kısmını hapishanelerde geçen Osman Sebrî ise Arap hakimle duruşma esnasında yaşadığı diyalogu şöyle anlatıyordu: “52 yaşınaki bir adam 18 kez hapse girerse, ondan geriye ne kalır? Ben 18 kez girdim hapse. Bir keresinde Arap bir hakim bana ‘Bu kaçıncı kezdir hapse giriyorsun’ dedi. Dedim ‘Bu 17. kezdir’. O vakte kadar 17 kez hapse girmiştim. Arap hakim dedi ‘Hay evi yıkılasıca’. Ben de dedim ‘Hay sizin eviniz yıkısın ulan! Ben hangi vakit gelip kapınıza çaldım evim yoktur, yer verin bana diye. Siz gelip beni alıyorsunuz ve hapse tıkıyorsunuz üstünü de evim yıkılsın. Sizinki yıkılsın’. Böyle dediğim vakit adam güldü…”(5)
 
Rênas Jiyan’ın şiirleri
7 Mayıs 2002 tarihinde 11 arkadaşıyla birlikte gözaltına alınan ve günlerce işkence edildikten sonra tutuklanan Rênas Jiyan’ın Kürt şiirinde özgün bir yere sahip ‘Mexzena Xwînê’nin el yazmaları da karanlık dehlizlerde kaybedilir. Birkaç aylık hapislikten sonra serbest bırakılan yazar, Mexzena Xwînê’yi yeniden yazar ve yayımlar. Kitabın önsözünde o süreci şöyle anlatır: “Bu kitap, bu kıvılcım kendini küllerinden diriltti. Tutuklanmamla birlikte o da tutuklandı. Ben bırakıldım bir süre sonra ama o tutsak kaldı, daha doğrusu tahrip edildi ve kaybedildi. Şimdi artık onu tamamladım. Fakat onun tamamladım mı yoksa hapislikten, hapishanenin arşivinden mi kaçırdım, bilmiyorum.”(6)

Alman zindanlarında Ferîd Xan
Sürgün ile hapishanenin bazen kesiştiği de olmuştur dedik, Ferîd Xan mesela, şiirlerinin birkaçını Almanya hapishanelerinde yazmıştı.(7)
Kürt yazarlar arasında hapishaneden çıkan Kürtçe metinlere en çok değer verenlerden biri Arjen Arî’ydi. Yazılarında hapishanede Kürtçe yazan bazı isimleri anarken, 80’lerin başında Esat Oktay Yıldıran’ın ‘Türkçe konuş, çok konuş’ sloganlarıyla inleyen hapishanelerin şimdilerde, çelik yürekleriye direnen tutsakların ’Kızıl Medreseler’ine dönüştüğünü yazmıştı ölümünden bir yıl önce.(8)
71 ve 80 darbelerinde tutuklanan birçok Kürt aydını o dönemlerde Türkçe yazmayı tercih etti. Özellikle 80 darbesinde hapishanelerde yaşanan insanlık dışı uygulamaları anlatmak onu dünyaya duyurmak öncelikli hedef olduğu için, hangi dilde yazıldığı çok da önemli değildi. Fakat bu süreçlerde tutuklanıp serbest kaldıktan sonra Kürtçe romanlarında hapishaneleri işleyen yazarlar var: Mehmed Uzun (Tu, Dengê Komal Yayınları, Birinci baskı: 1984), Bûbê Eser, (Gardiyan, Roja Nû Yayınları, 1994) Selahattin Bulut (Xadim, Avesta Yayınları, Birinci baskı: 2008), Mervan Serhildan (Berxwedana Elektropola, Berbang Yayınevi, 2015),
90’lı yıllarda Kürt edebiyatı daha çok sürgünden gelen eserlerle okuyucularını beslerken hapishanelerde Kürtçeye dair ciddi bir duyarlılığın ve ilginin varlığından söz edilemez. 2000’den sonra bir kıpırdanma yaşanırken 2010 sonrasından ise ciddi bir hareketlenme yaşandı. TZP-Kurdî’nin 2010 yılında anadilde eğitim talebi ve okulları bir haftalık boykot çağrısı ve yine aynı yıl yüzlerce Kürt siyasetçinin tutuklandığı KCK davalarındaki anadilde savunma talebi hapishanelerde bir sinerji oluşturdu. Bunun yanında 90 yıllarda müebbet alan bir çok tutsağın 20 yılını doldurduğu ve çalışmalarını kitaplaştıracak kıvama geldiği yıllardı. Burda birkaç ismi özel olarak zikretmek istiyorum.

Tonguç Ok, Murat Canşad, Menaf Osman, Mizgîn Ronak, Rıza Kazıcı…

21 yıldır zindanda olan Tonguç Ok, bunun son 9 yılını tek başına bir hücrede geçiriyor. Kayserili bir Türk olan Tonguç Ok Kürtçeyi cezaevinde öğrendi ve şimdiye kadar İngilizceden Kürtçeye üç kitap Kürtçeye çevirdi. Kapatılan Tîroj dergisinde yayımlanmış Kürtçe öyküleri de var. İngilizce ve İspanyolcadan Türkçeye birçok kitabın çevirisini yapan Ok, kendisiyle üç yıl önce yapılan bir söyleşide İspanyolcadan Kürtçeye bir eser çevirmek istediğini söylemişti.(10)
Son olarak Ehmedê Xanî’nin Mem û Zîn eserini Kirmanckî’ye çeviren Murat Canşad Dersim’in Ovacık ilçecesinde ve 23 yıldan bu yana hapishanede. Şimdiye kadar üç hikaye kitabı da yayımlanan Canşad, Kirmanckî edebiyatının en çalışkan yazarlarından biri. Kendisi gibi Dersimli olan Hesen Dilawer Dêrsim de (Hasan Alkış), hapishanede biri öykü biri roman iki Kirmanckî kitap kaleme aldı. 26 yıldır tutuklu olan Hesen Dilawer Dêrsim ağır hasta ve tahliye edilmesi gerekiyor.
Rojava’nın Hesekê kentinde dünyaya gelen ve 25 yıldan bu yana hapis hayatı yaşayan Menaf Osman, aşağıda adını okuyacağımız isimler arasında en üretken yazar konumda.
Biri Fransızcadan ve ikisi Arapçadan toplamda üç çeviri, 5 roman, iki de öykü kitabı var.  
26 yıldır tutsak olan Mizgîn Ronak da Kürtçenin en üretken kadın yazarlarından biri, 6 kitabı var.
36 yıllık ömrünün 19 yılını hapishanede geçiren Rıza Kazıcı ise kitabının yayımlandığını görmeden, hayatını kaybetti. 2015 yılında hayatını kaybeden tutsak Ali Alp de aynı şekide romanın yayımlandığını görmeden aramızdan ayrılmıştı.

Cezaevinde çıkan Kürtçe kitaplar
Hazırladığım liste 58 yazara (54 Kurmancî, 4 Kirmanckî) ait yüzlerce kitap var. Listeyi hazırlarken kitapları Kürtçe yayımlanan ve halen cezaevinde olan tutsak isimlerini esas aldım. (**)
Kim bilir belki bir o kadar da yayımlanmayı bekleyen dosyalar vardır yayınevlerinde. Hazırladığım listenin bütün kitapları ve yazarları kapsadığını iddia etmiyorum, eksiklikler ve hatalar olması muhtemeldir, o yüzden şimdiden kusurumuz affola diyorum.
Yayıncılık biraz da reklam ve pazarlama işidir. Kürt yayınevlerinin bu konuda durumunu çok da iç açıcı olduğunu söyleyemem, bu ayrı bir yazının konusu. Fakat cezaevlerinden çıkan yazarların kendi eserlerini tanıtacak koşulları olmadığı için bu iş de biraz okuyuculara ve yazarın yakın çevresine kalıyor.
Aşağıda yer alan bazı kitaplara ulaşmak neredeyse imkansız, kitapçılarda bile temin edilemiyor. Umarım Kürtçenin okuyucularına bir nebze de yardımcı olur bu liste.              
1- Nevzat Çapkın, Kevoka Spî, (Deneme), Amed Yayınları, 2014
2- Zeki Kayar, Kişwera Pêncemîn (Şiir), Aram Yayınevi
-Dilê Xembar (Şiir), Tevn Yayınları, 2013
-Avzêm (Şiir), Sokak yayın grubu, 2018
3- Halil Dağ, Mezrecelîl (Şiir), Lîs Yayınları
-Qetîstan (Şiir), Tevn Yayınları
4- Ömer Raman, Atlasa Nîgaşan (Öykü), Lîs Yayınları, 2016
-Küçük Kayıp Dinazor Dino – Dinazorê Biçûk Ê Winda Dîno (Çocuk öykü kitabı), Ar Yayınları, 2018
5- Mahir Bagok, Derîyê Sibehê (Şiir), Lîs Yayınları, 2011
-Dewsa Ramûsanên Brûskan (Öykü), Lîs Yayınları
-Pênc Kulîlkên Zivistanê (Öykü), Lîs Yayınları,2012
-Kefiyen Cihêreng (Roman), Lîs Yayınları
-Siya Nepênê (Roman), NA Yayınları, 2015
-Bêrîrihê (Şiir), Ava Yayınları, 2017
-Nîgarên Hebûna Xewnerojkan (Şiir), Ava Yayınları, 2018
6- Mizgîn Ronak, Sêv jî me dikujin (Şiir), Lîs yayınlari
-Gorçiya ne em (Öykü), Sîtav Yayınevi, 2018
-Rojhat (Roman), Sîtav.Yayınları, 2018
-Nobedarê Gulên Kobanê (Roman), Sîtav Yayınevi, 2018
-Dilavî-Li ber devê birînê (Şiir), Ar Yayınları, 2017
-Em bûn Baran, (Roman), Aram Yayınevi
7- Menaf Osman, Şînok (Öykü), Lîs Yayınları, 2012
-Piling –Şoreşname-1 (Roman), Ar Yayınları, 2015
-Sînor (Roman), Aryen Yayınları, 2018
-Hezar û Yek Şev (Masal, Arapçadan çeviri), Azad Yayınları, 2018
-Mîrê Monte Krîsto- Alexandre Dumas (Roman, Fransızcadan çeviri), Azad Yayınları
-Helbestên Xezeblêhatî-Nizar Qebannî (Şiir, Arapçadan çeviri), Azad Yayınları
-Namûsname (Roman), Aram Yayınevi, 2012
-Girê Şêran (Roman), Aram Yayınevi, 2003
-Silava bajariyan (Öykü), Azad Yayınları, 2013
Lênûska Leyla (Roman), Aram Yayınevi, 2018
8- Fikret Karakoç, Şiverêyên Lal (Şiir) Lîs Yayınları
9- Resul Baltacı, Ez penaber im (Şiir) J&J Yayınları
10- Bahattin Cesur, Raperîn (Roman), Evrensel Basım Yayın, 2016
11- Mehmet Yavuz, Ax û xwîn (Roman), J&J Yayınları, 2016
-Xeyalên Nîvcomayî (Öykü), Ar Yayınları, 2017
12- Abdullah Yılmaz , Tov di Axê de Namîne (Roman), Sîtav Yayınevi, 2016
13- Teyfîq Hêja, Hêjaname (Biyografi), J&J Yayınları, 2017
-A ME DÊ (Şiir), Aram Yayınevi, 2010
-Mirjîn (Şiir) J&J Yayınları, 2013
-Hêjaname (Şiir) J&J Yayınları, 2017
-Nihayên Min (Şiir) J&J Yayınları, 2017
14- Yaşar Aslan, Rengbêj (Öykü), J&J Yayınları, 2014
-Sergovend (Biyografi), J&J Yayınları, 2017
15- Hecî Nehsan, Zêmarên Çûyînê (Deneme),  J&J Yayınları, 2013
-Agrîna (Şiir), J&J Yayınları, 2014
-Nofa (Öykü), Ar Yayınları, 2014
-Şîna Şevê (Şiir), Ar Yayınları, 2015
-Arjenîka (Deneme), J&J Yayınları, 2016
-Maha, (Öykü), J&J Yayınları, 2016
-Ciweyna (Şiir), Aryen Yayınları, 2017
-Tarîkoj (Deneme), Aryen Yayınları, 2018
16- Arjen Erez, Qesra Helbestên Xemgîn (Şiir), J&J Yayınları, 2016
17- Cengiz Eker, Kînor (Öykü), Ar Yayınları, 2014
-Meytê Li Ser Rê (Öykü), J&J Yayınları, 2015
18- Evdilxaliq Guneş, Bîranînên biêş (Anı), J&J Yayınları
19- Nesip Tarim, Xezal, Roman, Belkî Yayınları, 2007
-Lekeya Hinarê (Roman), J&J Yayınları, 2015
20- Hisên Xelîl, Stargeha Evînê (Öykü), J&J Yayınları, 2015
21- Hayrettin Ekinci, Jan Bûne Nepenî, (Şiir) Aram Yayınevi,2010
-Li çiyayê Qerejdax Şopa Gerîla (Anı),  Aram Yayınevi, 2012
-Dengbêjî (Araştırma) J&J Yayınları, 2013
-Strana Mêrxasan (Şiir), J&J Yayınları, 2014
-Evîna Qesrê (Öykü), J&J Yayınları, 2014
22- İlhan Dayan, Bêrîjan (Şiir),J&J Yayınları, 2014
-Xeyalbêj (Şiir), J&J Yayınları,2018
23- Mihemed Sedîq Bîçer, Stêrka Sêw (Şiir), J&J Yayınları, 2013
24- Selahattin Çam, Hesreta Axa Welat (Öykü),J&J Yayınları
-Hêstrên Xwînî(Şiir), J&J Yayınları
25- Mehmet Öztaş, Evîna Bêzar (Şiir), J&J Yayınları
26- Orhan Çaçan, Aşûda Koran (Öykü), NA Yayınları, 2017
-Hilmek Jiyan Hilmek Mirin (Öykü), NA Yayınları, 2016
27- Ebedin Abi, Heliz û Hebûn(Şiir), Sîtav Yayınevi, 2017
28- Ahmedê Bilokî, Pepûla azadiyê-Şîrîn Elem Hûlî (Roman, J&J Yayınları, 2016
-Ava Tî (Şiir), Aryen Yayınları, 2018
29- Hamit Babat, Mistek ji Hêsrên Zînê (Roman), J&J Yayınlar, 2016
30- Evdê Cano, Gulan (Şiir), Belkî Yayınları, 2008
-Adara Agirîn (Şiir), Ronahî Yayınları
31- Merwan Şîro, Şopên Ji Destan (Şiir), Ronahi Yayınları, 2014
32- Faysal Yacan, Bihara Hêviyên Min (Roman), Ar Yayınlari, 2017
33- Ahmet Temiz, Heqiba Evînê (Roman),Ar Yayınları, 2015
34- Ramazan Çeper, Ferhenga Etîmolojiyê (Araştırma), Ar Yayınları, 2014
-Ziryan im (Şiir), Ar Yayınları
-Şervanek Dimeşe Di Dilê Me De (Şiir),Tevn Yayınları, 2013
-Yazde Rondiken Tenînî (Şiir), Tevn Yayınları, 2010
35- Kamuran Yitik&Ramazan Çeper, Ferhenga Mîtolojiya Kurdî (Araştırma), İstanbul Kürt Enstitüsü Yayınları, 2017
36- Musa Şanak, Nohsên Tenetiyê (Şiir) Ar Yayınları, 2013
37- Nail Demir, Cîhana Ajalan, (Folklor) Aram Yayınevi, 2016
38- Eyüp Turgay, Baweşînka Çavên te (Şiir), Ar Yayınları, 2013
39- Ekrem Batmaz, Şeb î Yelda (Şiir), Tevn Yayınları, 2013
40- Laleş Çeliker- Ji Dîrokê Dîrokeke Ehmedê Xanî (Araştırma), Aram Yayınevi, 2016
41- Rıza Kazıcı, Ez Ê We Me (Şiir), Aram Yayınevi, 2016
42- Sinan Sütpak, Jûtenya (Şiir), Aram Yayınevi
43- A.Celil Keskin, Evîna Tajdîn (Roman), Ceren Kültür Yayınları, 2017
44- Hamit Adıman, Rêwiye Evînê (Şiir), Aram Yayınevi, 2010
45- Ali Alp, Sîmir: Fira Ber Bi Azadbûnê Ve (Roman), Aram Yayınevi,2017
46- Abdullah Çelik, Pakrewanên Bênav(Anı), Aram Yayınevi
47- Dewrîm Serhad, Geliyê Zîlan, (Bîranîn-Lêkolîn), Aram Yayınevi, 2015
48- Hesen Dilawer Dêrsim, Estarêyê Asmên Ma (Öykü), Aram Yayınevi, 2014
– Deyndar (Roman), Vate Yayınevi, 2014
49- Erd. Agron, Dîwana Hestiyan (Şiir), Aryen Yayınları, 2018
50- A.Selam Baran, Kaniya Xezalan (Öykü), Aryen Yayınları, 2018
51- Kerem Bilen, Meşa Jiyanê (Roman), Aryen Yayınları, 2017
52- Murad Canşad, Xafilbela (Öykü), Vate Yayınevi, 2008
-Hesê Mişî (Öykü), Roşna Yayınları,2013
-Waştî (Öykü), Roşna Yayınları, 2015
-Mem û Zîne-Ehmedê Xanî (Şiir, Kurmancîden çeviri), Roşna Yayınları, 2018
53- Tonguç Ok, Marksîzm û pirsgirêkên zimanzanîyê- J.V.Stalin (Felsefe, İnglizceden çeviri), Evrensel Basım Yayın, 2011
-Manîfestoya Partiya Komunîst- Karl Marx ve Friedrich Engels (Felsefe, İngilizceden çeviri),Evrensel Basım Yayın, 2011
– Divê Çi Bê Kirin -V.İ.Lenin (Felsefe, İngilizceden çeviri), Evrensel Basım Yayın, 2011
54- M. Aydın Söğüt, Dema Dirîreşkan 1 ve 2 – Murat Türk (Roman, Türkçeden çeviri), Belge Yayınları, 2014
55- Ali Rıza Kalan, Lêlê Şodirî de Yew Rayîrwan (Öykü), Vate Yayınevi, 2014
56- Mahmut Baran, Êdî Navê Min Bêrîvan e (Roman) Aram Yayınevi, 2013
57- Mahmut Yamalak, Tarîderya (Roman), Aram Yayınevi,2013
Gulîstan-Şêx Se’diyê Şîrazî (Şiir, Muhammed İnal ile birlikte Farsçadan çeviri), Nûbihar Yayınları, 2013
58- Muhammed İnal, Zerdeşt Wiha Ferman Kir (***) (Felsefe, Türkçeden çeviri), Hîvda İletişim, 2007
59- Ahmed Huseyîn, Canheval (Şiir), Dilê çar dilî (Şiir), Axîna Dilistan (Şiir), Zayina bi Amûra Sertûj (Şiir) Sîtav Yayınevi, 
60- Şîraz Işıq, Qesra Bilindan (Roman), Belkî Yayınları

* Ngũgĩ wa Thiong’o’nun Decolonising the Mind: The Politics of Language in African Literature kitabı bu yıl Fexriye Adsay çevirisiyle Kürtçe, Rizgarkirina Hiş Ji Mêtingeriyê:Di Wêjeya Afrîkî de Sîyaseta Zimên adıyla Lîs Yayınlarından çıktı.
** Kendisi gazeteci olan ve bir süre hapishande kalan Xece Şen’in, J&J Yayınlarından çıkan ’Di Goristana Tarî de Stêrkên Azadiyê (Hapishanedeki tutsaklarla yapılan söyleşi) ve Lîlan be dil (Tutsak şiirlerinden derleme) adındaki iki kitabını bu listeye eklemedim. Yazarı dışarıda olan, antoloji, derleme, söyleşi veya cezaevinde yazılmış çalışmalar bu listeye dahil edilmedi.      
*** Bu kitaba ve yazarına ilişkin kısa bir not düşmem gerekiyor. Bu kitap ve çeviri için Mahmut Yamalak bir mektubunda (http://gorulmustur.org/icerik/mahmut-yamalak-tariderya) çevirinin kendisine ait olduğunu cezaevi koşullarından doğan bir karışıklıktan kitabın başka bir isimle yayımlandığını belirtiyordu. Bilgi almak için Hîvda İletişim’in editörü Hüseyin Siyabend Aymetür’le iletişime geçtim fakat konuyla ilgili sorduğum soruya cevap vermedi.

Kaynaklar:
1- https://de.wikipedia.org/wiki/Gefangenenliteratur
2- Birîna Reş, Avesta Yayınları, 1999
3- Hêz û Bedewiya Pênûsê, Nûdem Yayınları,1993
4- Rizgarî, Sayı:2,1976
5-Hêvî, Sayı:7,1990
6-Mexzena Xwînê, Belkî Yayınevi, Birinci baskı, 2003
7-Kemana min mîna gundekî digirî, Rewşen Yayınları,1999
8-Arjen Arî. Xasenezer, Evrensel Basım Yayın, 2013
9-Yeni Özgür Politika, 7 Eylül 2015


Bu yazı 15 Ekim 2018 tarihinde Yeni Özgür Politika gazetesinde yayımlandı.