Dienstag, 8. Oktober 2019

Berbi qur’lt’a nvîsk’arêd Ermenîstana Sovêtîê

Nvîsk’arê lewzşîrin*

Payîze**.. Berêvare… Bakî hênik ji ç’yaê Elegezê tê, ser Êrêvana k’awe-k’ubarr’a derbaz dibe, dibe xuşîna darêd belgzêr’în û belg hêdî-hêdî diweşine e’rdê. Merîkî beşerxweşî p’or’z’îvîn ji soqaqa Abovîapê berjêr dibe. Ew bi dilekî baristan dor-berêd xwe dinhêr’e, Êrêvana k’awe-k’ubarr’a şa dibe, vedibeşire û paşê te hew nihêr’î lezande malê. Lezand ku wan h’emû fikrêd xwe bi lewzekî k’urdîyî şîrîn, bi xeberêd cewahir, bi nexş û nîgarava bir’êje ser k’ag’ezê.
Û awa her êvar, eger ew r’ojêd payîzêye hênike xweşbin, eger ew r’ojêd
Rûpela orîjînal a gotarê
zvistanêye sar û h’işkîbin, yanê jî r’ojêd havîna Êrêvanêye germîbin, E’rebê Şemo (E’reb Şamîlov) dertê û bi h’emdî xwe diger’e, diger’e û die’firîne, ew e’frandinana dibin k’t’êbêd p’ir’qîmete giranbaha. Dibine arzîtîya cmae’tê. Ne axir ew ji dilê cmae’t’ê xeber dide û xazna lîtêreratûra k’urdaye Sovêtîê dewlemend dike!    
H’îmdarê lîtêratûra k’urdêd Sovêtîê bi r’êke e’mre çetîne giranr’a derbaz bûye. Lê ew ji wan e’frandaraye, êd ku wê bi qur’na bimîne û a’frandinêd wî nolanî gulekê wê bîn bilind, şaxvedin, silsileta r’uh’dar û cankin.
Belê, r’ya e’mrê wî çetin û giran bûye. Sala 1897-a bi h’ezara k’urdêd am û t’am t’evî cmae’têd bindeste mayîn bûne şih’îdêd şûrê R’omê. Hema wî çaxî E’reb Şamîlov ji dîa xwe bû. Et’îmî, belengazî, r’ev û kuştin - a, ew bû h’alê cmae’ta k’urdêd R’omê. Mala bavê E’rebê xilfikî xwe avîte ber bextê cmae’ta ûrîs. Çû gundekî ûrisa Alêk’sandrovskêda cîwar bû. Ew bere-bere mezin bû. Bû berxvan, paşê şivan…
Şer’ê h’emdinyaêyî yekê. Dîsa et’îmî, belengazî… Wî çaxî Şamîlov li Sarîqamîşê li ser çêkirina r’ya maşînêya h’esin dixebite. Li vir jî şuxulvaniya wîye r’evolyûsîon destpê dibe û sala 1918-a ew derbazî nava cêrgêd Partîa Bolşêvîka dibe…
Şer’ê bajarvanîêda jî E’reb Şamîlov xwe nîşan dide çawa komûnîstekî erhede.
Sala 1920-î bajarê Moskvaê. Li vir em E’reb Şamîlov înstîtûta Lazarêvda dibînin çawa xwendk’ar. Lê h’ub û h’izkirina berbi cmae’tê w’i berbi xwe dik’işand. Ewî her teherî dixwest bê nava p’areke cmae’ta xweye azabûyî. Qasî qewata xwe k’arê bide cmae’ta xwe û awa pey xilaskirina înstîtûtêr’a em E’rebê xebath’izî egin*** li Erêvanê dibînin. Li vir ew gelek xebatêd cebdar dike û pêr’a jî derheqa r’ojêd cmae’ta xweye zelûlîê, r’ojêd qet’il û xûnê, derheqa r’ojêd wêyî gulvedayîda die’frîne. Ew ne ku t’enê bi e’frandinêd bedewetîêva pêşda tê, lê usa jî bi êd seyasetîêva.
Sala1930-î k’t’êbêd wî „E’mrê Lenîn’’, „Şivanê Biç’ûk’’, „K’oç’ek’w derewîn’’, „Kurmancêd Elegezê’’, „Heleqetîêd Fêodalîê Nava K’urdêd Pişkavkazêda’’ û xebatê mayîn dû hevdu neşir dibin. Her e’frandineke wî bi lut’bekî k’urdiyî şîrinî nazikva hatye nvîsarê, her e’frandineke wî ji r’uh’ê cmae’ta wî tê, ew her qeremanekî e’frandinêd xwe ji e’mrê cmae’tê hiltîne, êd ku bi xeysetê xweva te qey t’irê ber te sekinîne.
Sal pey sala nolanî gûzê jimare tên û derbaz dibin, lê qelema nvîsk’arê meşûr r’uh’ û qewateke t’eze distîne. Ew r’uh’ û qewata e’mrê meyî îroyîne, pêşdaçûyîn û gulvedana e’mrê merivêd Sovêtîêye, dewrana kosmîkîêye, mêrxasî û wet’enh’izîya merivêd Sovêtîêye. A, bona çi nolanî kanîke nemiç’iqî, lal û dur' ji qelema wî dir’ijine ser k’ag’ez’ê.
Belê, wîr’a berbangeke ç’îk-sayî vebûye û badilhewa nîne, ku ewî navê r’omaneke xwe danî „Berbang’”, ya ku sala 1958-a neşir bû. Sala 1959-a Êrêvanêda bi k’urdî r’omana wîya mayîn „Jîyana bextewar’’ tê çapkirinê. Vê r’omanêda  îdî meydana wî fireye. Eger „Berbang’’-êda ew e’mrê cmae’ta k’urde berêye belengaz û azabûna p’areke wê cmae’têye biç’ûk dida k’ivşê, lê vê r’omanêda bi hûrgilî dinvîse dêrheqa r’abûn-r’ûniştin, xeyset, e’detê cmae’ta xwe, şer’k’ariya wê mqabilî zevtçîêd R’omê, dostîya cmae’ta ermenîya û k’urda, azabûna wêda. Her qewmandin nolanî girêfûtkeke hevr’a têne qep’e çekirinê û e’slîne.
Sala 1966-a lîtêratûra k’urdaye sovêtîê bi r’omaneke t’ezeva jî dewlemend bû. Cara e’wlîn r’omana t’erîqîê bi lewzê E’reb Şamîlovî şîrinva bi sernvîsara „Dimdim’’ dik’eve nava lîtêratûra me. Bi vê r’omanêva nvîsk’arê meşûr r’êke t’eze vedike bona lîtêratûra me û dide k’ivşê şer’k’arîya cmaa’ta k’urda mqabilî zevtçîêd Îranê û R’omê. Gerekê bê gotinê, wekî ev r’omana nava lîtêratûra k’urdêd sovêtîêda guleke nava gulane.   
Zûtirekê emê 70-salîya bûyîna nvîsk’arê navûdeng bidne k’ivşê. Em dibêjin navûdeng, çimkî e’frandinêd wî bi zmanê ûrisî, fransî, înglîsî, almanî, ermenî, gurckî, adirbêcanî û bi zmanêd mayî hatine t’ercmekirinê û ji alîê wan cmae’tada bi h’ub û h’izkirineke mezinva hatine qebûlkirinê. E’reb Şamîlov nêzîkî 70 saliye, lê r’uh’ê wî cahile, çimkî her peşdaçûyîneke e’mrê me wî cahil dike û qewatê dide qelema wî. Îro ew ser r’omana xweye „Gundê me’’ dixebite, ya ku ewî p’êşk’êşî 50-saliya R’êvolîûsîa Oktyabrêye sosîalîstîêye mezin û 100-salîya bûyîna B. Î. Lênîn kirye. Em bi dil û can seh’et û qewatê nvîsk’arê k’urdayî  e’yanî lewzşîrin - E’reb Şamîlovr’a dixwezin!

Karlênê Çaçanî


*Ew gotar sala 1966’an 3’ê meha Mijdarê (Noyabrê) di Riya Teze de çap bûye. Gotar ji bo rojnameya Yeni Özgür Politika ji kîrîlî hatiye latînîzekirin û 8’ê Cotmeha 2019’an jî hatiye çapkirin.  
** Min bi xwe qet dest nedaye rastnivîsa gotarê. Ji xeynî alfabeya wê her tiştê nivîsê wekî xwe ye.
*** Ew peyv tam nayê xwendin.

Keine Kommentare:

Kommentar veröffentlichen

Bir cümlelik silah: Kürdistan sömürgedir

Foto: İbrahim Demirel 70’li yılların ikinci yarısında Kuzeyli Kürt örgütleri içinde sömürgecilik tartışmaları popülerdi. Ancak o günlerdeki ...